Archiwum 30X

Paleologia Majów: Między Dżunglą a Gwiazdami
(~120–150 stron, popularnonaukowy styl, żywa narracja z „paleologicznym” twistem)

Wprowadzenie (≈ 8 stron)

„Polowanie na niewidzialne miasta”

Krótka historia badań Majów – od XIX-wiecznych szkiców Stephens’a i Catherwooda po współczesne loty LiDAR-em.
Czym jest paleologia i dlaczego patrzy na Majów inaczej niż klasyczna archeologia.
Zapowiedź sześciu rozdziałów: od laserowych map po lekcje dla przyszłości.

Rozdział 1 – Rewolucja LiDAR (≈ 18 stron)

Podrozdział	Opis (do rozbudowy)
1.1 Wzrok lasera	Zasada działania LiDAR-u i jak kilku archeologów z USA, Meksyku i Francji „zdejmowało liście” z Petén.
1.2 Ocomtún 2023	Kulisy wyprawy Ivána Šprajca; 400 km „super-dróg”, piramidy i idea „światowej pierwszej autostrady” thesun.co.uk.
1.3 Valeriana 2024	Jak ekipa Auld-Thomas odkryła miasto pełne piramid w Campeche i dlaczego jest to „drugi Calakmul” sci.news.
1.4 Megalopolis Petén	Zaskakujące obliczenia demograficzne – nawet 10 mln mieszkańców? Co to robi z pojęciem „rozproszonej dżungli”.

Rozdział 2 – Miasta, drogi i dynastie (≈ 20 stron)

Podrozdział	Sekcja	Opis (do rozbudowy)
2.1 El Mirador – matka miast	a) Piramida La Danta – gigant sprzed Chrystusa • b) Sacbeob: 177 km podniesionych dróg • c) Stan badań US-Guatemala.
2.2 Chichén Itzá po nowemu	a) Otwarcie Gran Museo (2024) i pociąg Tren Maya mexiconewsdaily.com • b) Święta Cenota i ofiary chłopców-bliźniąt (badania DNA) • c) Turystyka vs. ochrona.
2.3 Copán i Stela 64 (2024)	a) Kroniki dynastii Yax K’uk’ Mo’ • b) Sensacja epigraficzna – Stela 64 i co dopisuje do listy władców classicmayan.org.
2.4 Sieć handlowa	a) Obsydian, sól i kakao • b) Porty Karaibów • c) Jak drogi lądowe i morskie spinały imperium.

Rozdział 3 – Kalendarze, kosmos i Popol Vuh (≈ 17 stron)

Podrozdział	Opis (do rozbudowy)
3.1 Dwudziestkowy geniusz	Wynalezienie zera, muszla jako symbol pustki, szybkie mnożenie baktunów.
3.2 Długa Rachuba i „rok 2012”	Dlaczego 13.0.0.0.0 nie oznaczała KOŃCA, lecz reset cyklu; jak media z Zachodu stworzyły mit apokalipsy.
3.3 Wenus i zaćmienia	Obserwatoria El Caracol i Uxmal; tablice w Kodeksie Drezdeńskim – najlepszy kalendarz Wenus przed Keplerem.
3.4 Kosmogonia bliźniąt	Popol Vuh: bliźniacy-bohaterowie, gra w piłkę i droga Mleczna jako „droga Xibalby”.

Rozdział 4 – Życie, wojna i rytuał (≈ 20 stron)

Podrozdział	Sekcja	Opis (do rozbudowy)
4.1 Codzienność i klasa średnia	a) Milpa, las-ogród i dieta • b) Rzemieślnicy barwiący Maya Blue (nanocząstki indygowce + palygorskit).
4.2 Wojny miast-państw	a) Fortyfikacje z Cambridge Project, groble i palisady • b) Propaganda na stelach; uzurpowanie glifów władcy.
4.3 Rytuały krwi	a) Autosakryfikacja królów • b) Gra w piłkę – widowisko i egzekucja • c) Cenoty jako bramy do zaświatów.
4.4 Bioarcheologia	a) A-DNA i linie dynastyczne • b) Patologie (kręgosłupy piłkarzy) • c) Dieta wege-proteinowa (dzikie indyczki).

Rozdział 5 – Susze, transformacja i dziedzictwo (≈ 18 stron)

Podrozdział	Opis (do rozbudowy)
5.1 Klimatyczny szok IX w.	Seria susz + mega-El Niño; osady z jezior Petén pokazują skok soli i pyłu.
5.2 Wojna domowa czy adaptacja?	Kontrast modeli „upadku” vs. „restrukturyzacji”; przykłady Chichén Itzá i Mayapán.
5.3 Kolumb i dalej	Choroby, encomienda, przetrwanie w górach; powstania tz’utujilów i k’iche’.
5.4 Dzisiejsi Majowie	7 mln mówiących 30 językami; kosmologia w agro-ekologii, ruch autonomiczny EZLN.

Rozdział 6 – Paleologia Majów (≈ 15 stron)

Podrozdział	Sekcja	Opis (do rozbudowy)
6.1 Kontakty dalekosiężne	a) Teotihuacán i „inicjacja ognia” w Tikal • b) Spekulacje o transoceanicznych podróżach (motywy egipskie?).
6.2 OOPArts i „astronauta z Palenque”	Dyskusja nad sarkofagiem Pakala, „laptopie” z Uxmal; co mówi archeologia, co zwolennicy paleoastronautyki.
6.3 Majowie w popkulturze	Od komiksu Corto Maltese do „Apocalypto” i gier video; jak kicz karmi turystykę.
6.4 Lekcje dla jutra	Hydraulika bez plastiku, permakultura lasu Majów, kalendarze a nauka rytmów klimatycznych – inspiracje dla epoki AI.

Zakończenie (≈ 5 stron)

„Długie spojrzenie wstecz, długie spojrzenie wprzód”

Dlaczego historia Majów to opowieść o adaptacji, technologii i wierze.
Jak paleologia łączy fakty z wyobraźnią i po co nam dziś ta perspektywa.
Otwarte pytania: czego jeszcze nie odsłoni nam laser i DNA?